“Je weet van tevoren niet wat je gaat tegenkomen”

De Utrechtse grachten zijn uniek. De combinatie van kluismuren, kelders en het leven op en langs het water maakt de binnenstad tot een icoon. Maar die schoonheid is kwetsbaar. Daarom werkt de gemeente Utrecht samen met Beens Groep aan het herstel van de eeuwenoude kluismuren en kelders langs de Kromme Nieuwe Gracht. Een uitdagend project waarin samenwerking, vakmanschap en erfgoedbehoud centraal staan.

Kernwaardencontract: samenwerken op basis van vertrouwen

Het contract tussen de gemeente Utrecht en Beens Groep is een zogenoemd Kernwaardencontract. Hierin staan openheid, eerlijkheid en samenwerking centraal. De reden daarvoor? Bij historische constructies weet je nooit precies wat je tegenkomt. “Dan kun je niet werken zoals je altijd deed,” zegt Erwin Horsten, contractmanager bij de gemeente. “Dat vraagt om vertrouwen en samenwerken vanuit gedeelde kernwaarden.”

Pilotproject met lef

“In 2022 startten we een pilotcontract voor drie bouwblokken,” vertelt Horsten. “Voor zo’n zes miljoen euro zijn de eerste herstelwerkzaamheden uitgevoerd. We hadden nog geen bewezen methode, dus leerden we al doende. Inmiddels zijn er mooie technieken ontwikkeld voor de toekomst.

De pilot loopt tot 2026, maar begin dit jaar volgde een volgende stap: een Raamovereenkomst voor de resterende 24 bouwblokken. Deze loopt drie jaar, met driemaal de optie tot 2 jaar verlenging (totaal negen jaar). Ook dit contract is weer een Kernwaardencontract, omdat die aanpak in de pilot zo succesvol bleek. Beens Groep kwam bij de aanbesteding wederom als beste naar voren. We zijn blij dat we de geleerde lessen vanuit de pilot nu verder kunnen opschalen.”

Het belang van erfgoed

Waarom zo bijzonder? Horsten: “Ten eerste vind ik het Kernwaardencontract het bijzondere en de fijne samenwerking tussen gemeente Utrecht en Beens Groep die dat heeft opgeleverd. En verder, zonder kluismuren en kelders is Utrecht geen Utrecht. Sommige zijn meer dan 900 jaar oud. Ze zijn van onschatbare cultuurhistorische waarde. Volledige vervanging is geen optie, dus wordt gekozen voor levensduur verlengend herstel. Daarbij staat het behoud van het historische aanzicht voorop. De bakstenen worden ambachtelijk gemaakt, zoals eeuwen geleden, maar met oog voor duurzaamheid.”

Een kwetsbare puzzel

De uitvoering is complex. De kelders zijn vaak particulier eigendom, terwijl de muren en straat bij de gemeente horen. “Dat zorgde vroeger voor wantrouwen,” vertelt Horsten. “Nu staan we continu in dialoog. Bewoners zien dat zorgvuldig herstel nodig is én dat we hen betrekken.”

Diederik Holtland, projectmanager bij Beens Groep, vult aan: “We denken mee met bewoners. Soms zit de kracht in kleine gebaren, zoals een vuilniszak afvoeren of gewoon een vraag beantwoorden. Dat schept vertrouwen.”

Werken op regie

Omdat achter elke steen een verrassing kan schuilgaan, is het werk niet aan te nemen voor een vast bedrag. Holtland: “We bereiden alles samen met de gemeente voor. De tarieven liggen vast, maar de uitvoering gebeurt op regie. Daardoor kunnen we tijdens het werk eenvoudig aanpassingen doen zonder discussie over meer- of minderwerk. Dat maakt dit concept uniek in de aannemerij. Vertrouwen en samenwerking zijn de sleutels tot succes.”

Uitdagingen in de uitvoering

Werken aan kluismuren en kelders is werken op een postzegel en brengt dagelijkse uitdagingen. De ruimte is beperkt, materieel moet klein en multifunctioneel zijn en vaklieden manoeuvreren letterlijk tussen eeuwenoude muren.

Speciaal elektrisch materieel is ontwikkeld, zoals een elektrische duwboot en een funderingsmachine. Holtland: “De grachten zijn smal, bruggen drie à vier meter breed. Soms zit je letterlijk klem. Logistiek is cruciaal, want alles komt via het water. Je moet echt onderdeel worden van de omgeving.”

Omgang met calamiteiten

Naast het kluismuur- en kelderherstel voorziet de samenwerking ook in een calamiteitencontract. Dat maakt snel handelen mogelijk bij onverwachte schade aan kelders, zoals bij scheurvorming. Horsten: “We beslissen samen wat te doen. Elke dag is een nieuwe puzzel die we alleen gezamenlijk oplossen.”

Leren en kennis delen

De samenwerking is vernieuwend. De Vrije Universiteit Amsterdam en Universiteit Twente onderzoeken de succesfactoren. “Niet voor niets heet het onderzoek Hoopvol omarmen van onzekerheid,” zegt Horsten. Daarnaast wordt gewerkt aan een Wervenhandboek waarin technieken, materialen en methodes worden vastgelegd. Holtland: “Zo bouwen we aan een kennisbank voor toekomstige generaties.”

Toekomst en trots

Wat maakt dit project zo bijzonder? Holtland: “We werken op plekken waar je de historie letterlijk kunt ruiken en voelen. We houden een stukje geschiedenis in stand. Dat vraagt durf en maatwerk.”

Horsten besluit: “Ik ben trots dat we door het Kernwaardencontract - en dus vanuit gedeelde waarden - erfgoed kunnen behouden met lef en respect voor stad, bewoners en historie. Dit project bewijst dat samenwerking en vakmanschap de sleutel zijn tot succes.”

Meer informatie: www.kernwaardencontract.nl