ProjectenVerruiming Twentekanalen

Het Twentekanaal in Overijsel verbindt de havens in Twente met de havens in Rotterdam, Amsterdam en Antwerpen. Omdat het kanaal bestaat uit een hoofdtak tussen Hengelo en Enschede en een zijtak naar Almelo, spreekt men doorgaans over Twentekanalen. Rijkswaterstaat is verantwoordelijk voor het onderhoud van deze belangrijke logistieke schakel naar de rest van Europa. Met een toename in niet alleen het aantal vrachten over water, maar ook de grootte en zwaarte van de schepen, is voor een vlotte en veilige doorvaart verruiming van de hoofd- en zijtak noodzakelijk. Dus werkt Beens Groep samen met partners Van Oord en Hakkers (hierna VOHB-combinatie) aan de realisatie van een ambitieus plan. Hierbij neemt niet alleen het volume van zo’n 35 kilometer aan vaarweg toe, maar wordt ook het weglekken van water – het kwel - naar het omliggende land tegengegaan. Daarnaast legt de aannemerscombinatie ruim 12 kilometer natuurvriendelijke oevers aan.

Een animatiefilm van de werkwijze vindt u hier.

Beheersing grondwaterstand

Volgens Ella Nanninga, projectmanager Opwaardering Twentekanalen bij Rijkswaterstaat, is het beheersen van de grondwaterstand een grote uitdaging bij dit project. Wateroverlast bij een vergelijkbaar provinciaal project tussen Almelo en De Haandrik was zelfs reden om het aanbestedingstraject in 2017 stop te zetten en eerst onderzoek te doen naar het voorkomen van het lekken van kwel. Samen met de TU Delft, diverse ingenieursbureaus, eigen experts en de firma Van Heeteren werd een innovatieve oplossing bedacht: het bedekken van de kanaalbodem met een mengsel van zand en bentoniet.
Na een succesvolle pilot heeft Van Heeteren een mengfabriek naast het kanaal gebouwd. Hier wordt het benodigde mengsel voor dit project in grote bassins geproduceerd. Na het baggeren wordt het zand-bentonietmengsel over de hele kanaalbodem aangebracht. De laag vormt een waterdichte afscheiding tussen het kanaalwater en de kanaalbodem. Die bodem is heel divers, van zand tot klei, en het afdichten is maatwerk.

Netwerk van 250 peilbuizen

Als risicodrager van deze innovatieve toepassing houdt Rijkswaterstaat het grondwaterpeil rond de hoofdtak en zijtak nauwlettend in de gaten. Nanninga licht toe: “Al voor de aanbesteding zijn we begonnen met het aanvullen van de grondwaterpeilbuizen in het werkgebied. Met een netwerk van 250 peilbuizen hebben we de grondwaterstand over een lange periode gemeten. Aan de hand van de meetgegevens in de voorbereidingsperiode kunnen we afwijkingen tijdens de werkzaamheden snel signaleren en voorleggen aan onze Design Board. Dat is een groep van deskundigen die ons al vanaf de start van het project adviseren op het gebied beheersmaatregelen.”

Praktijkproeven

Nanninga: “Met name het vervangen van de damwanden en het baggerwerk kunnen invloed hebben op het weglekken van kwel door de kanaalbodem. Daarom hebben we in mei op 2 plaatsen in vakken van ieder 250 meter proefgedraaid. Na het vervangen van de damwanden hebben we een maand gewacht, voordat we met de baggerwerkzaamheden begonnen, gevolgd door het aanbrengen van de zand-bentonietlaag. De proefvakken moesten bevestigen wat de theoretische rekenmodellen voorspelden. De evaluaties waren positief en zo konden we in september dit jaar groen ligt geven aan de VOHB-combinatie.”

Doordachte planning

Een andere grote uitdaging bij dit project is de relatief krappe uitvoeringstijd en daarmee de noodzaak van een doordachte planning. Met ruim 70 fte’s aan staf, tussen de 100 en 200 man buiten en de inzet van zo’n 80 stuks materieel kan het project een logistieke nachtmerrie worden. Peter van Gelderen, projectdirecteur vanuit Van Oord voor de VOHB-combinatie, is verantwoordelijk voor deze grote ruimtelijke puzzel, zoals hij de uitdaging graag noemt. Hij legt uit, waarom de doordachte planning van de aannemerscombinatie hoge waardering opleverde in het aanbestedingstraject.

Logistieke puzzel

Van Gelderen: “We werken in een druk bevaren waterweg, op wel 5 tot 6 plekken tegelijk. Als een treintje voeren we binnen die werkvakken de diverse onderdelen van het werk uit. Zo hebben we de damwanden-treintjes waarbij een ploeg de nieuwe damwanden plaatst en een volgende ploeg de oude damwanden verwijderd. Waarmee een volgende ploeg voor de verankering en de zandaanvulling zorgt. Als de nieuwe damwanden een kleine maand staan en er geen negatieve effecten op de grondwaterstand in de omgeving zijn, dan gaan we verder met de bagger- en zand-bentoniet-treintjes. Alles gaat vanaf het water. Ook materialen inclusief grond en zand worden over water aan- en afgevoerd. Terwijl we aan het werk zijn, kunnen schepen ons naast het werkvak niet passeren. Daarom zijn onze werkvakken maximaal 750 meter lang en liggen ze onderling minimaal een kilometer uit elkaar, om schepen daartussen ruimte te laten maken voor tegemoetkomend vaarverkeer.”
Niet alleen tijdens de uitvoering bewijst de doordachte planning zijn waarde. Al in de voorbereiding was rekening gehouden met de wereldwijde schaarste in grondstoffen die op dit moment voor veel vertraging in de bouw en infra zorgt. Van Gelderen: “Wij hebben al in de fase voor het definitieve ontwerp met leveranciers basisafspraken gemaakt over benodigde grondstoffen en materialen. Daar plukken we nu de vruchten van.”

Omgevingsvriendelijk werken

Door de omgeving goed mee te nemen in het project, minimaliseer je de hinderbeleving. Veelvuldige verkeersinformatie voor de scheepvaart zorgt ervoor, dat de beroepsvaart het werk vlot en veilig kan passeren. “Daarnaast hebben we te maken met de planningen en werkzaamheden van raakvlakprojecten”, vertelt Nanninga: “Er zijn vanuit Europa diverse subsidies beschikbaar gesteld om de Europese corridor vanuit Rotterdam naar Twente aan te passen. Dat is goed voor de nationale en regionale economie, maar ook voor het milieu. Want veel goederenverkeer gaat over water en wordt bij de Combi Terminal Twente (CTT) overgeladen in vrachtwagens om verder Europa in te gaan. Niet alleen wij gebruiken subsidie voor het verruimen van het kanaal, ook de havens in Twente krijgen subsidie om aanpassingen te doen aan hun laad- en losfaciliteiten en de aan- en afvoerwegen daar naartoe. Maar subsidies hebben wel als voorwaarde dat het werk op tijd opgeleverd wordt, dus daarom hebben we de doordachte planning van de aannemerscombinatie hoog gewaardeerd.”

Sterke combinatie

Cruciaal voor een omvangrijk project als de Verruiming Twentekanalen, is de samenwerking tussen alle partijen die betrokken zijn. Volgens Jan Visscher, in dienst bij Beens Groep en realisatiemanager voor het totale project, zit de kracht van de VOHB-combinatie in de wil om van elkaar te leren en elkaar te versterken. De expertises van Hakkers en Beens op het gebied van damwanden en die van Van Oord op het gebied van baggeren en natuurvriendelijke oevers, vullen elkaar goed aan. “Als je ziet dat wat je een jaar lang met elkaar bedacht hebt, in de praktijk werkt, dan geeft dat positieve energie. Zeker als je bedenkt, dat we een groot deel van de voorbereidingen op afstand moesten doen. Alles online is niet bevorderlijk voor een startende samenwerking, ook al organiseer je samenwerkingssessies. Maar goed, we moesten roeien met de riemen die we hadden. Voor Rijkswaterstaat was het bovendien heel belangrijk dat we gingen samenwerken met Van Heeteren, ook daar is van beide kanten veel tijd in geïnvesteerd en met succes, het voelt alsof we een 4e partner aan de combinatie hebben toegevoegd”, aldus Visscher.

Best for project

Ook Van Gelderen ziet grote meerwaarde in de bundeling van krachten en kennis. “Binnen onze combinatie heeft Van Oord de meeste ervaring met projecten van deze omvang. Daarnaast staan wij op trede 4 van de veiligheidsladder. Onze ervaring met procesmanagement onze veiligheidskennis maken ons, naast onze expertise in baggeren en de aanleg van natuurvriendelijke oevers, een waardevolle partner voor Hakkers En Beens. Zij brengen op hun beurt onmisbare expertise op het gebied van damwanden in. De combinatie van mensen en materieel werkt misschien wel extra goed, omdat we allemaal familiebedrijven zijn die vanuit de best-for-project houding werken. Ook de samenwerking met Van Heeteren en de procesmatige ondersteuning van Count & Cooper levert absolute meerwaarde op.”

Duurzaam en ambitieus

Er was veel aandacht in het aanbestedingsproject voor duurzaamheid. Het plan van de VOHB-combinatie scoorde de maximale EMVI-score voor duurzaamheid. EMVI staat voor Economisch Meest Voordelige Inschrijving waarbij aanbiedingen niet alleen op prijs, maar ook op kwaliteit worden beoordeeld. In het geval van duurzaamheid hing die beoordeling af van de MKI-waarde van de aanbieding. MKI staat voor Milieu Kosten Indicator en die hangt af van bijvoorbeeld energieverbruik en duurzame bouwmaterialen die na vervanging weer de keten ingaan voor hergebruik. “Duurzaamheidsambities hebben is een ding, ze realiseren is minstens zo belangrijk. Daarom hebben we diverse ingenieursbureaus aangehaakt om ons te adviseren in het aanbestedingstraject. Het is mooi om te zien dat Rijkswaterstaat als opdrachtgever die ambities deelt, onder andere door het op grote schaal inzetten van het zand-bentonietmengsel. Dat is nog nooit op deze schaal toegepast in de wereld. Daarnaast verwerken we ook 500 meter kunststof damwanden in het project. Ook een pilot op verzoek van Rijkswaterstaat om innovatieve en duurzame materialen toe te passen”, aldus Van Gelderen.

Natuurvriendelijk en biodivers

“Aandacht voor natuurvriendelijke oplossingen en biodiversiteit dragen bij aan een gezonde leefomgeving. Daarom zijn we voor de zomer al gestart met de aanleg van ruim 12 kilometer natuurvriendelijke oevers”, vertelt Nanninga. “De oevers zorgen voor een zachte overgang tussen de randen van het kanaal en het landschap daarachter. De glooiende hellingen bieden dieren en mensen een plek om gemakkelijk in en uit het water te gaan. En de begroeiing is een feest voor het oog.” De aanleg van de natuurvriendelijke oevers duurt tot in het voorjaar van 2022 en trekt dagelijks veel mensen aan die even een kijkje komen nemen. Ook de Pluimpot, een inspectieschip dat door Rijkswaterstaat is ingehuurd om toezicht te houden op een veilig samengaan van scheepvaart en bouwwerkzaamheden, is een echte aandachtstrekker. Op de website van Rijkswaterstaat vindt u een filmpje van de Pluimpot.